آشنایی با ساز رَباب (Rabab)

آشنایی با ساز رَباب (Rabab)

#رَباب (Rabab)
یک ساز قدیمی است که خاستگاه از آریانای کهن، خراسان دوره اسلامی و افغانستان امروز که هم‌اکنون در قسمت‌های سیستان و بلوچستان و افغانستان کنونی می‌باشد.به روایت تاریخ: این سازواره بیش از یک هزار سال قدمت داشته و شخصی بنام“نتن خان”در عصر اکبر شاه،در دامنه‌های پامیر بدخشان آن را اختراع کرده بوده که نخست به شکل ساز آرشه یی بوده و با آرشه یا کمان نواخته می شده اما به مرور زمان تکامل یافته و در نهایت،امروز با ناخنک یا شهباز نواخته می‌شود.ساز اخیر قبلاً دو سیم داشته که بعدها یک سیم دیگر به آن اضافه شده‌است. این ساز با کمانه به صدا درآمده و همان است که ما امروز آن را کمانچه می‌نامیم.از نوازندگان این ساز در افغانستان می‌توان به استاد رحیم خوشنواز و همایون سخی و… در ایران می‌توان به استاد بیژن کامکار و استاد حسین علیزاده،سید علی مصطفوی،نیما علیزاده،پژمان تدین،محمد ابراهیم پوستین چی و… اشاره کرد.
تنه رباب از چوب توت بی دانه ساخته می‌شود که داخل آن تهی بوده و پوست روی رباب از پوست بزغاله ساخته می‌شود،تارهایش در قدیم “زه” یا روده بوده که استاد محمد عمر آن را بدل کرده و هم اکنون از تارهای مخصوص پلاستیکی(ماهی گیری)است.رباب مجموعاً از چهار قسمت شکم،سینه دسته و سر تشکیل شده‌است،شکم در واقع جعبه‌ای به شکل خربزه ‌است که بر سطح جلویی آن، پوست کشیده شده و خرکی کوتاه روی پوست قرار گرفته‌است.سینه نیز جعبه‌ای مثلث شکل است که سطح جلویی آن،تا اندازه‌ای گرده ماهی و از جنس چوب است.در سطح جانبی سینه

(سطحی که هنگام نواختن در بالا قرار می‌گیرد)، هفت گوشی تبعیه شده که سیم‌های تقویت کننده صدای ساز به دور آنها پیچیده می‌شوند.بر سطح جانبی دیگر(سطح پائینی)،پنجره‌ای دایره‌ ای شکل ساخته شده‌است.دسته ساز نسبتاً کوتاه است و بر روی آن، حدود ده «دستان» بسته می‌شود و بالاخره در سر ساز،مانند،تار جعبه گوشی‌ها قرار گرفته و در سطوح بالائی و پائینی این جعبه هر یک سه گوشی تعبیه شده‌است،سطح جانبی جعبه گوشی‌ها کمی به طرف عقب ادامه یافته‌است.تعداد سیم‌ های رباب شش یا سه سیم جفتی است که سیم‌های جفت با یکدیگر همصوت کوک می‌شوند،سیمهای رباب در قدیم از روده ساخته می‌شده در حالیکه امروز آنها را از نخ نایلون می‌سازند و سیم بم روی نایلون روکشی فلزی دارد.رباب اساساً سازی محلی است و در نواحی خراسان و افغانستان معمول است.

سال ‌های قبل بهترین رباب‌ها در کابل ساخته می شده که رباب سازان مشهوری مانند:واصل،سید قریب،قادر و جمعه خان در کابل رباب می‌ساختند.حالا نیز عیسی، عظیم و یوسف نواسه‌ های جمعه خان در کابل رباب می‌سازند.
از دیگر سازندگان به نام این ساز می‌توان به استاد حسین قلمی اشاره کرد.

رباب صریر باب بهشت است

مولانا هم در شعر هایش و هم در زندگی روزانه‌اش که با سماع و موسیقی پیوندی تنگاتنگ داشته است؛مهری شگفتی انگیز به موسیقی وا می‌نماید.هم در کلیات شمس و هم در مثنوی از سازهای گوناگون نام می گیرد اما به رباب و نی افزون از دیگر سازها دل بسته است.در بزم سماع از رباب بهره می‌جست و خود نیز رباب می نواخت.رباب در روزگار مولانا انگار از خاندان بربط بوده است «رباب قدیمی شکل دیگری داشته است و با کمان نواخته می‌شده است و گویی از خاندان بربط بوده است. بربط را گاهی با کمان و گاهی با مضراب می نواختند.یونانیان آن را با مضراب و آریاییان با کمان می نواختند(گاهی هم به عکس آن) حکیم خاقانی شروانی رباب را،ساز نالنده خوانده است.پیداست که رباب را در شرق با کمان نمینواختند ؛زیرا ناله از کمان بر نمی‌خیزد.